Τὸ Κάστρο τῆς Σκιάθου, ἡ μεσαιωνικὴ πολιτεία (1350-1827): 2013

του Κωνσταντίνου Κουτούμπα

Μεταξύ των άλλων κειμηλίων που έχουν διασωθεί από το Ναό του Χριστού στο Κάστρο είναι και οι θύρες της Ωραίας Πύλης ή αλλιώς θύρες του Αγίου Βήματος, τα κοινώς λεγόμενα, Βημόθυρα. Τα βημόθυρα αποτελούν τμήμα του αρχικού Τέμπλου του Χριστού, το οποίο κατασκευάστηκε το 1695, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η επιγραφή του στο υπέρθυρο της Ωραίας Πύλης, ‘‘Διὰ συνδρομῆς καὶ ἐξόδου Φραγκούλη Ἱερέως’’, το οποίο, κατασκευάστηκε σε δύο φάσεις, όπως καταδείξαμε και σε προγενέστερη μελέτη. Tο αρχικό τέμπλο έφτανε μέχρι τις δεσποτικές εικόνες και φέρει επίχρυσο και επιχρωματισμένο διάκοσμο.

Στο Διήγημά Στὸ Χριστό, στὸ Κάστρο, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης περιγράφει το τέμπλο ως ’’..ἐπίχρυσον καὶ λεπτουργημένον μὲ μυρίας γλυφὰς τέμπλον, μὲ τὰς περικαλλεῖς τῆς ἀρίστης βυζαντινῆς τέχνης εἰκόνας του, μὲ τὴν μεγάλην εἰκόνα τῆς Γεννήσεως, ὅπου «Παρθένος καθέζεται τὰ Χερουβεὶμ μιμουμένη», ὅπου θεσπεσίως μαρμαίρουσιν αἱ μορφαὶ τοῦ θείου Βρέφους καὶ τῆς ἀμώμου Λεχοῦς, ὅπου ζωνταναὶ παρίστανται αἱ ὄψεις τῶν ἀγγέλων, τῶν μάγων καὶ τῶν ποιμένων, ὅπου νομίζει τις ὅτι στίλβει ὁ χρυσός, εὐωδιάζει ὁ λίβανος καὶ βαλσαμώνει ἡ σμύρνα, καὶ ὅπου, ὡς ἐὰν ἡ γραφικὴ ἐλάλει, φαντάζεταί τις ἐπὶ μίαν στιγμὴν ὅτι ἀκούει τό, Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ!’’.

Την δεκαετία του '60 τα βημόθυρα μεταφέρθηκαν μαζί με τις εικόνες του Τέμπλου στους ενοριακούς Ναούς της νέας πολίχνης, για λόγους ασφαλείας. Έκτοτε, το τέμπλο παρέμενε χωρίς βημόθυρα, πράγμα που αλλοίωνε την αισθητική του Ναού, ενώ δεν εμπόδιζε τις ορδές των αλλοδαπών τουριστών να εισέρχονται από περιέργεια στο Ιερό βήμα.

Μετά την αποκατάσταση των τοιχογραφιών του Χριστού, ο Σύλλογος Φίλοι του Κάστρου προχωρεί σε περαιτέρω αποκατάσταση του Ναού του Χριστού, εσωτερικά και εξωτερικά. Στο πλαίσιο αυτό κατασκευάστηκε σε εργαστήριο ξυλογλυπτικής ακριβές αντίγραφο του Χορού των Προφητών, το οποίο διακοσμήθηκε εξωτερικά από τον εικονογράφο Κωνσταντίνο Κουτούμπα, ενώ στην εσωτερική του επιφάνεια τοποθετήθηκαν αντίγραφα των εικόνων του παλαιού χορού.

Κατόπιν τοποθετήθηκαν αντίγραφα των εικόνων του δωδεκαόρτου και των δεσποτικών εικόνων, οι περισσότερες των οποίων είναι έργα του Ιεροδιακόνου Αντωνίου του Κρητός, που εργαζόταν στη Σκόπελο το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα.

Τελευταίο μέλημα του Συλλόγου υπήρξε η κατασκευή αντιγράφων που θα αποκαθιστούσαν τα Βημόθυρα και τον Ναό στην αρχική του όψη.

Τα βημόθυρα φέρουν την εικόνα του Ευαγγελισμού και τις μορφές των Προφητών Δαυίδ και Σολομώντος στο ανώτερο τμήμα, ενώ στο κατώτερο τμήμα τους εικονίζονται οι Τρεις Ιεράρχες και ο Άγιος Νικόλαος.

Το ξυλόγλυπτο αντίγραφο ιστορήθηκε από την ίδιο ξυλογλύπτη που κατασκεύασε και τον χορό των Προφητών στη Θεσσαλονίκη.

Κατά την επεξεργασία τους, η πίσω πλευρά κηρώθηκε με αγνό μελισσοκέρι αραιωμένο σε άοσμο νέφτι ζωγραφικής και επιχρωματισμένο με σκόνη αγιογραφίας. Η πρόσθια όψη τους επιχρίστηκε με θερμή προετοιμασία, ενώ στα σημεία όπου ιστορήθηκαν τα εικονίδια τοποθετήθηκε κάτω από το επίχρισμα ειδικό ύφασμα (βαμβακερό τουλπάνι), ώστε να συγκρατηθούν οι ζωγραφισμένες επιφάνειες στο ξύλο από την υγρασία.

Μετά την επίστρωση θερμής προετοιμασίας οι επιφάνειες παρέμειναν ακίνητες ένα μήνα έως ότου στεγνώσουν καλά. Κατόπιν τρίφτηκαν με σμυριδόπανο, ώστε να εφαρμοστούν οι στρώσεις του μείγματος του αργίλου με κόλλα, προκειμένου να μπει ο χρυσός. Παραδοσιακά ο άργιλος έχει κοκκινωπό χρώμα ενώ μοσχοβολάει σαν το απόβροχο όσο είναι νωπός.

Τα σκαλιστά τμήματα επιχρυσώθηκαν με την τεχνική του στιλβωτού, τεχνική η οποία χρησιμοποιούνταν ευρύτερα στα ξυλόγλυπτα της εποχής αυτής. Για τον λόγω αυτό στις σκαλιστές επιφάνειες εφαρμόστηκε ειδικό μείγμα από άργιλο, το γνωστό άμπολι, πάνω στο οποίο επικολλήθηκαν φύλλα χρυσού, τα οποία στιλβώθηκαν με ειδικά εργαλεία από λευκό όνυχα, τους αχάτες.

Μετά την ολοκλήρωση του χρυσώματος, ζωγραφίστηκαν οι ουδέτερες επιφάνειες κατά το πρότυπο των παλαιών, με χρώματα παστέλ αγιογραφίας με αυγό, ενώ οι εικόνες αγιογραφήθηκαν με χρώματα σε σκόνη και αυγό.

Για την καλύτερη διατήρησή τους εφαρμόστηκαν τριών ειδών βερνίκια, κάθε ένα διαφορετικής σύνθεσης και πυκνότητας αναλόγως με το σημείο όπου εφαρμόστηκαν.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

Επάλειψη της ξυλόγλυπτης επιφάνειας με αλλεπάλληλες στρώσεις ''θερμής'' προετοιμασίας. Ονομάζεται θερμή γιατί πρέπει να έχει διατηρείται σε χλυαρή θερμοκρασία καθόλη τη διάρκεια της εφαρμογής της στις επιφάνειες ώστε να μην διαρραγεί (κρακελάρισμα).

Επάλειψη της ξυλόγλυπτης επιφάνειας με αλλεπάλληλες στρώσεις ''θερμής'' προετοιμασίας.

Επάλειψη της ξυλόγλυπτης επιφάνειας με αλλεπάλληλες στρώσεις ''θερμής'' προετοιμασίας. Στα τμήματα που εικονογραφήθηκαν χρειάστηκαν έως 33 στρώσεις (γεγονός που συμβολίζει κατά την Εικαστικό Ανθή Βαλσαμάκη τα έτη του Χριστού) ώστε να καλυφθεί επαρκώς το ύφασμα (τουλπάνι).

Επάλειψη της ξυλόγλυπτης επιφάνειας με αλλεπάλληλες στρώσεις ''θερμής'' προετοιμασίας.

Βασικά εργαλεία του στιλβώματος, οι αχάτες. Πρόκειται για εργαλείο το οποίο αποτελείται από λευκό όνυχα. Τα παλαιότερα χρόνια χρησιμοποιούσαν κυνόδοντα.

Οι επιφάνειες επιχρυσώθηκαν και στιλβώθηκαν σταδιακά, εργασία που διήρκεσε περίπου δύο μήνες. Λεπτομέρεια, ο ρόδακας της κορυφής, εντός του οποίου είναι ζωγραφισμένο εξαπτέρυγο.

Επιχρύσωση και στίλβωμα. Λεπτομέρεια, ρόδακας και κλήματα.

Επιχρύσωση και στίλβωμα. Λεπτομέρεια, 4ο τεταρτημόριο. Άμπελος και κλήματα. Άγιοι Γρηγόριος ο Θεολόγος και Νικόλαος.

Στις ουδέτερες επιφάνειες χρησιμοποιήθηκαν χρώματα αγιογραφίας παστέλ, αραιωμένα με αυγό, όμοια με τις αποχρώσεις των πρωτοτύπων. Λεπτομέρεια, τέταρτο τεταρτημόριο πρωτοτύπων βημοθύρων.